Гребень

Гребень – двусторонний, цельный, подпрямоугольной формы, изготовлен из дерева (тополь) с помощью тонкой резь­бы, от огня сильно обуглен.

Гребень состоит из трех частей: верхней и нижней функ­циональных и центральной декоративной. Основу составляют боковые планки, в центральной части прямоугольные в сече­нии, в верхней и нижней частях трапециевидно расширяю­щиеся. Верхняя функциональная часть гребня состоит из 15 крупных зубцов, расположенных между боковыми планка­ми. Зубцы в разрезе округлой формы, разные по размерам. В нижней части – 80 мелких зубчиков, также расположенных между боковыми планками. Зубчики одинаковые, нарезаны аккуратно, вероятно, с применением специальной пилы с двумя лезвиями (одно для пропила, другое – для наметки), в разрезе округлые. Основание зубцов очерчено прямой резной линией.

Центральная часть гребня представляет собой резную композицию в прямоугольной рамке. Рамка выделена по пе­риметру углублением, в которое вставлены прямоугольные, деревянные вставочки, декорированные по центру вырезан­ными окружностями. В прямоугольное пространство рамки вписана скульптурная резная композиция, изображающая батальную сцену между двумя воинами-колесничими и их пешим противником. Оно выполнено в рельефе, реалистично. Хорошо показано противостояние.

Доминирующее положение в композиции занимает боевая колесница, расположенная в направлении справа налево. Она двухколесная, в нее запряжены два коня, по контуру, совпа­дающие друг с другом .

Кузов колесницы, массивный, коробообразный. Борта кузова облегченные с выемками, вырезанными в виде углу­блений, заканчивающимися чуть выше колеса. По краю борта декорированы резьбой в виде встречных треугольников. В центре каждого треугольника проработаны окружности. В центральной части кузова нанесен узор в форме удлинен­ной трапеции, расположенный от орнаментальной полосы до нижней части борта. Он очерчен боковыми резными линиями, между которыми нанесены небольшие вертикальные насечки. Возможно, это имитация шкуры животного. Колеса располо­жены по центру кузова. Они массивные, с круглой ступицей, восемью спицами и широким ободом с подтреугольными шипами по внешнему краю.

Кони изображены близко к колесу, часть их ноги и хвост закрывают переднюю часть кузова. Животные показаны в момент остановленного бега: головы прижаты к груди, шеи дуговидно изогнуты, левые передние ноги согнуты и при­подняты, правые передние – отставлены назад, задние ноги слегка согнуты и отставлены назад. У коней короткие гривы, показанные невысоким гребнем в виде рубчиков. Рельефно выделены губы, во рту резной короткой линией показаны удила. Из оголовья виден только нащечный ремень. Вожжи воспроизведены в виде широкого ремня. На передней части лошади показаны два широких ремня: подпруга, украшен­ная поперечными рельефными рубчиками и опоясывающая грудь животного, и подперсье, которое охватывает его кор­пус за передними ногами и как бы состоит из относительно широких поперечных пластинок, скругленных на внешних торцах. Ремни соединяются на холке лошадей, место соеди­нения показано округлым элементом с врезной ямкой в центре, вероятно, так обозначено ярмо. Ярмо и кузов соединяет гори­зонтальный шест-подпорка. Возможно, частью упряжи также является изогнувшийся за шеей лошади ремень.

На колеснице изображены два персонажа. На переднем пла­не находится воин, стреляющий из лука. Это мужчина с коротки­ми прямыми волосами с проработанными прядями, в округлой шапке с плоским верхом. Лицо с низким лбом, с миндалевидным разрезом глаз, крупным, удлиненным, прямым носом. Нижняя часть лица повреждена. Детали одежды не ясны.

Вооружение колесничего - лук сложного типа. Левая рука, держащая лук, вытянута вперед и вверх, правая с изогнутой ки­стью, в которой зажата тетива, находится на уровне груди. Лук сложного типа. Стрела расположена вдоль левой руки и лежит на её большом пальце. Часть тетивы проходит прямо перед ли­цом воина. Взгляд устремлен на противника, который изобра­жен в правой части гребня.

Колесница управляется воз­ницей, правая рука которого натя­гивает вожжи, как бы сдерживая коня, и одновременно держится за соединительный шест-подпорку. Это безбородый мужчина в кру­глой шапке с плоским верхом. Лицо с низким лбом и узким подбородком, с миндалевидным разрезом глаз, с узкими скулами, крупным, удлиненным, прямым носом и тонкими, сжатыми гу­бами. Прическа в виде короткой стрижки, проработаны пряди во­лос. Одежда свободного покроя с широкими рукавами, сужающими­ся к запястью. Верхняя и плечевая части рукава украшены орнамен­том в виде треугольников, повто­ряющих узор кузова колесницы. Возница опоясан поясом. Пояс в виде узкой неорнаментированной полоски.

Группе колесничих противостоит пеший воин, который левой рукой держит вожжи, а его правая рука занесена вверх сбоку от возницы, по всей видимости, для удара. Корпус тела слегка наклонен вперед, воин как бы останавливает лоша­дей, грудная клетка воина уперлась в морду животных. Мужчина в шлемовидном головном уборе, который оконту­ривает лицо, полностью закрывая волосы и уши. Лицо с низ­ким лбом, миндалевидными и слегка удлиненными глазами, крупным прямым носом с рельефно выделенными крылья­ми, округлым подбородком, сильно выступающим вперед, и сжатыми губами, обозначенными вырезом.

Он одет в короткий каф­тан, на котором широкой по­лосой показаны борта и ворот, подпоясанный поясом и ши­рокие шаровары с внешней полосой-складкой, стянутые на лодыжках. С левого бока на поясе подвешен колчан, края колчана декорированы полоской, в виде окантовки. Сама поверхность колчана украшена поперечными линия­ми. На ногах обувь с острым носком. На левом боку воина находится колчан, расположенный горизонтально и подве­шенный к поясу на ремне, состоящем из четырех овальных элементов. Верхняя часть колчана округлая, его внешний край выделен широкой полосой, орнаментированной сдво­енными черточками, а основа декорирована перекрещиваю­щимися линиями.

Судя по деталям одежды и разнице в воспроизведении лиц персонажей, в декоре гребня предположительно воспро­изведена битва между персами и сарматами, представленная в эпическом духе.

Тақсай тарағы

Бүгін тік бұрышты пішінді ағаштан жасалған тарақ. Екі жақты. Тарақтың   шаш тарайтын бөлігі жоғарғы және төменгі қатарлы тістерден тұрады. Жоғарғы бөлігінде көлденен қимасы жұмыр әр түрлі мөлшердегі 15 ірі тістерден, ал төменгі қатарында көлден қимасы жұмыр шеңберлі дәл тілінген тістері түріндегі мөлшерлері бірдей 80 ұсақ тістерден тұрады. Тістердің  екі шетінде қатардың екеуінде қиылған-конус пішіндегі декор ойылған. Тарақтың орталық бөлігінде тік бұрышты жақтаушакда ұқыпты түрдегі ойылған өрнектермен безендірілген. Жақтауша периметрі бойынша ойып жүргізілген ернеумен қоршалған, осы ернеу бетіне тік бұрышты тістермен декорланған.

Тарақтың тік бұрышты қоршалған жақтаушаның орталық бөлігінде бір жаяу сарбаздың, арбада отырған екі сарбаздың және оның қарсыласы арасында жүріп жатқан ұрыстың көрнісі бейнеленген. Бұл көрініс анық бедерлі түрде жасалған. Ұрыстың теке-тартысы жақсы көрсетілген.

Екі дөңгелекті жауынгерлік арбаға бір ат жегілген, бірақ бұндай арбаларға екі немесе төрт ат жегіледі, бірақ бейнеде біреуі көрсетілген шебер жегілген аттың шоқтығында бір-бірімен жалғасатын мойынындағы және кеудесіндегі белдіктерді ойып анық берген.

Арбаның қорабы ауыр көлемді, қорапша тәрізді. Қорап борты дөңгелектерінің жоғарғы жағында аяқталатын тереңдетілген түрдегі ойықтар ойылып жеңілдетілген. Борттың шеттері бойында қарама-қарсы үшбұрыштар түріндегі ою-өрнектермен безендірілген. Әрбір үшбұрыштың ортасы шеңберлермен әрленген. Арба қорабының орталық бөлігінде борттың орталық бөлігінің жоғарғы шетінен төменгі бөлігіне дейін ұзынша келген трапециялар түріндегі өрнектер байқалады. Жоғарғы жағынан вертикальды кертіктер салынған. Бұл жауынгердің жанына ілінген қорамсақтың бейнесі болуы мүмкін. Жегілген жылқы арба дөңгелегіне жақын бейнеленген, яғни оның аяғы және құйрығы арба қорабын жауып тұр, ал дөңгелек алдындағы оқ ағашты көру қиын.

Арбаның астынғы жағынан ортаңғы бөлігінен дөңгелек айналатын ось көрінеді. Бірақ, арбаның күпшегін және бекіткішін анық көру мүмкін емес.  Дөңгелек 8 шабақтан және сыртқы айнала бұдырлары байқалады. Бұдырлары үшбұрыштар түрінде жасалған.

Арбада екі кейіпкер бейнеленген.

Арбаның алдыңғы көрнісінде басында төбесі тегіс дөңгелекше келген бөркі бар шашы қысқа қиылған сақалсыз ер адам делбеші бейнеленген. Беті төмен маңдайлы және жіңішке иегімен, көз қиығы миндаль тәрізді, жұқа жақты, мұрыны ірі, ұзынша, тура келген және ерні жіңішке наразылы қымқарылған. Тұтам қысқа қиылған шашы бар. Киген киімі еркін пішіп тігілген кең жеңді, білегіне қарай тарыла түседі. Жеңінің жоғарғы бөлігі, иық бөлігі арба қорабының өрнегін қайталайтын үшбұрыштар түріндегі ою-өрнектермен әрленген. Делбеші белбеу таққан. Белбеу ою-өрнегі жоқ жіңішке жолақ түрінде берілген. Ер адам европоидтық нәсілге жатады.

Делбеші арбаға жегілген атты ырқына бағындыру үшін делбені екі қолымен ұстай отырып өз денесімен алға қарай қисайған.

Арбаның артқы көрінісінде жауынгер түргеліп тұр. Скульптуралық композицияда садақтан атып жатқан ер адам фигурасы бейнеленген. Басында төбесі тегіс дөңгелекше келген бөркі бар шашы қысқа қиылған ер адам делбешінің бөркіне ұқсас. Беті төмен маңдайлы, көз қиығы миндаль тәрізді, мұрыны ірі, ұзынша, тура келген. Өкінішке орай жауынгердің ерні жәгне иегі көрінбейді. Бейнеленген бейне бойынша ер адам сақалды болғанын жобалауға болады. Тұтам қысқа қиылған шашы бар. Жауынгердің киген киімі байқалмайды.

Салт аттының қаруы – күрделі типті садақ. Жебе сол қолы бойында орналасқан, үлкен саусаққа келіп тірелген. Садақ тұтқасы арқылы тесік өткізілген жауынгер сол саусағымен ұстаған. Оң қолы садақтың адырнасын тартып жатыр, оң қолының саусақтары кеуде тұсында бейнеленген. Адырнаның бөлігі жауынгердің көзі қарасы қарсыласына бағытталған.

Бұл жаяу жауынгер аттың делбесін сол қолымен ұстап тұр, ал оң қолы делбешінің жанында жоғары көтерген, соққыға ыңғайланған сияқты. Денесі аттың күшімен итере отырып аздап алға қарай еңкейген, жауынгердің кеуде тұсы аттың танауына тірелген. Ер адам дулыға түріндегі бас киім киген, құлақтары жабық, мидийліктердің бас киіміне ұқсас. Беті төмен маңдайлы, көз қиығы ұзынша келген миндаль тәрізді, мұрыны ірі, ұзынша, тура келген, иегі дөңгелекше келген, ерні бір сызықтың бойында бейнеленген. Жауынгер беті алға қарай бағытталған. Кең шалбар және қысқа көйлек киген белбеу таққан. Сол жақ беліне қорамсақ ілген, қорамсақ шеті жолақты жиектемемен декорланған. Шалбарыда жолақты өрнектермен жиектелген. Аяқ киімі қысқа тұмсығы үшкір жартылай етік, бұндай аяқ киімдер жоғарғы шетімен қысқа шеті салбырап тұратын белбеу тартылады. Ер адамды европалық-монголоидтық нәсілдік типке жатқызуға болады.  

Comb

The two-sided, one piece, semi-rectangular comb is made of wood (poplar, Latin-Populus). It is decorated with an accurate thin engraving. However, the comb is heavily damaged with fire.

The comb consist of three parts: upper, lower functional parts and the middle decorative part. The central part, rectangular in the middle, becomes wider to both upper and lower ends, repeating the trapezium form. The upper part has 15 fingers (tines) placed between the side planks. The fingers are oval in cutting and have different sizes. The lower part is also decorated with 80 smaller fingers, also placed between the side planks. The smaller fingers are equal in size. They are accurately made, mostlikely with the use of the special saw with two blades (one for sawing and another one if for tacking). The inner edge of the fingers is straightly cut. 

The central part is a composition cut in the rectangular frame. The frame is marked as a deepening along the perimeter. The wooden rectangular mountings are inserted into the deepening. The area inside the frame shows the battle between two warriors-charioteers and their foot-borne opponent. The composition looks realistic with defined forms. It shows the conflict very well.

The chariot takes the dominant position in this image. It is shown as moving from right to left. It has two wheels and two horses coinciding by their contours are running the chariot.

The carriage of the chariot is massive, box-like. It is lighten with the use of cut sides, which end slightly above the wheels. The sides are decorated with engravings in the form of triangles. Each triangle has circles inside. The stretched trapezium is ornamented on the central part of the carriage. The trapezium is marked with the cut lines from the sides. And inside it has several vertical lines. Perhaps, the trapezium is imitating the animal skin. Under the carriage there is an axis on which the wheels are rotating. The wheels have 8 spokes and pins going along the rim. The spokes have triangular shape.

The horses are close to the wheels. Their legs and tails partially close the front side of the chariot. The animals are shown as if they were just stopped from running: the heads stay tight to the chests, the necks are bent, the left front legs are bent and rising up, the right front legs are put backwards, the hind legs are slightly bent and put backwards. The mane is short, it is shown as small crest. The lips are very well pictured, as well as bridle bits. The headband is partially shown. The rein is shown as a wide belt. There are two belts on the front side of the horse: the girth decorated with the scores and going around the chest of the animal and the breastplate which goes around the body behind the front legs. The breastplate consist of relatively wide discs, rounded at the outside edges. The belts are connected together on the withers, which is shown with the round element with the deepening in the centre, mostlikely imitating the yoke. The yoke and the carriage are connected with the horizontal pole-backup. The belt bending behind the horse’s neck can also be the part of the harness.

There are two persons shown on the chariot. On the foreground the warrior is standing, he is shooting from the bow. He has short straight hair with well shown lock. He has a round hat with flat top. The face of the man has low forehead, almond shaped eyes, big lengthened straight nose. Unfortunately the chine and lips of the warrior cannot be seen, as well as the clothes.

The weapon of the warrior is the bow of the sophisticated type. His left hand holding the bow is stretched forward and up, the right hand is bent and holding the string at the level of the chest. The arrow is placed along the left hand and lies on the thumb. The part of the string goes in front of the face of the warrior. He looks at the opponent who is shown in the right part of the comb.

The chariot is ruled by the charioteer. He keeps the rein with his right hand holding down the horses. At the same time he holds the supporting pole. This man has no beard, his hat is round and has a flat top. His face has a low forehead, almond shaped eyes, narrow cheek bones, big lengthened straight nose and thin pursed lips. His hair is short, the locks are well shown. His clothes are free with wide sleeves becoming narrow to the wrists. The upper and shoulder parts of the sleeves are ornamented with triangles repeating the decoration of the chariot. The charioteer has a belt shown as a not decorated stripe.

The group on the chariot is opposed by the foot-borne warrior who holds the rein with his left hand and rises the right hand up and aside from the charioteer, as if he wants to heat him. His body is slightly bent forward, looks like he stops the horses as his chest meets their muzzles. The man has a helmet alike hat which fully hides his hair and ears and frames the face. His face has a low forehead, almond and slightly lengthened eyes, big straight nose with well shown nostrils, round protrusive chin and pursed lips.

The foot-borne man wears the short kaftan with bordes and collar marked with the wide stripe. He has a belt and wide trousers with the pleat. The trousers are tied up at the ankles. On the left side he has belt with the attached quivar with decorated edges. The surface of the quivar has the transversal lines. The shoes have sharp toes. The top part of the quivar is round and marked with the wide stripe decorated with the double lines, while the background of the quivar is ornamented with the crossing lines.

The differences in the clothing and faces of the charioteers and the foot-borne man make one assume the master was picturing on the comb the battle between the Persians and Sarmatians.